TEKKE EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ
a) İLÂHİ
Tanrıyı övmek ona yalvarmak için yazılan şiirlere denir. Özel bir ezgiyle okunur. İlâhiler tarikatlara göre türlü adlar alır:
Mevleviler ilâhilere âyin Bektaşiler nefes Gülşeniler tapuğ Halvetiler durak öteki tarikatlar da cumhur ya da ilâhi der. Yunus Emre ilâhileriyle tanınmıştır.
b) NEFES
Bektaşi şairlerin yazdıkları tasavvufi şiirlere denir. Genellikle nefeslerde tasavvuftaki vahdet-i vücud kuramı anlatılır. Bunun yanı sıra Hz. Muhammed ve Hz. Ali için övgüler de söylenir. Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslup dikkati çeker.
c) NUTUK
Pirlerin ve mürşitlerin tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat âdabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir.
d) DEVRİYE
Devir kuramını anlatan şiirlere denir. Devir kuramı Hz. Muhammed’in “Ben nebî iken Âdem su ile çamur arasındaydı.” hadisi ile ilgilidir. Mutasavvıflara göre vücut halindeki Muhammed yeryüzüne sonradan gelmiştir. Hâlbuki ruh hâlinde olan Hz. Muhammed ezelden beri vardır. Vakti gelen ruh maddî âleme iner. Önce cemâda sonra nebâta hayvana insana ve en son da insan-ı kâmile geçer. Orandan da ilk büyük ruh olan Tanrı’ya döner ve onunla birleşir. Bu inişe nüzûl tekrar Tanrı’ya dönüşe de urûc denir. Bu iniş ve çıkışı anlatan şiirlere de devriye adı verilir.
e) ŞATHİYE (ŞATHİYÂT-I SOFİYÂNE)
İnançlardan teklifsizce alaycı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Görünüşte saçma sanılan bu sözlerin yorumlandığında tasavvufla ilgili türlü kavramlara değinildiği anlaşılır. Bu tür şiirlere genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır. Medrese hocalarına göre bu şathiyeler küfür sayılır.
