** Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri **

AŞIK EDEBİYATI

Aşık, Türk halk edebiyatında, aşağı yukarı Xl. ve Xii. yy'ın başından beri görülen şair tipidir. Aşığın şairlik
gücünün, rüyasında pirinin sunduğu "aşık badesi "ni içmekle ve "sevgilisi"nin hayalini görmekle kazandığına
inanılır. Halk aŞığl sözünün yerine "halk ozanı" ifadesi de kullanılır. Halk aşıkları hemen her konuda eserler
bırakmışlardır. Bu ürünlerin önemli bir bölümü okuma yazma bilmeyen aşıklarca irticalen söylendiği için
unutulmuş, bir bölümü de cönklerde korunmuştur. Aşıkların söyledikleri şiirler yani halk şiirleri hece
ölçüsüne göre irticalen söylenir. Bu edebiyatın başlıca nazım biçimleri ve türleri şunlardır:


AŞIK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ

1- KOŞMA
Aşık edebiyatında en çok sevilen ve kullanılan nazım şeklidir. Dört dizeli bentlerden oluşur. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. 11 'li hece ölçüsüyle (6 + 5 ya da 4+4+3 duraklı olarak) yazılır/söylenir. 4+3 ve 4+4 kalıbıyla söylenmiş koşmalar da vardır. Şair son dörtlükte mahlasını söyler. Uyak düzeni abab cccb dddb ... şeklindedir. İlk dörtlüğün uyak düzeni xbxb ya da aaab şeklinde de olabilir. Koşmalar genellikle Iirik konularda söylenir. Aşk, güzellik, tabiat, sevgi vb. konular işlenir. Koşmalar konularına göre güzelleme, koçaklarna, taşlama, ağıt gibi nazım türleri içerir.

ÖNEMLİ ŞAİRLER
- Köroğlu
- Pir Sultan Abdal
- Karacaoğlan
- Gevherı
- Erzurumlu Emrah
- Aşık Ömer.

Örn:
Sen bir ceylan olsan ben bir avcı
Avlasam çöllerde saz ile seni
Bulunmaz dermanı yoktur ilacı
Vursam yaralasam söz ile seni
Aşıık Veysel

2- SEMAİ
Aruzla ve heceyle yazılan, iki türlü semai vardır.
Heceyle yazılanlar koşmaya benzer. Tek fark dizelerin he ce sayısıdır. Semai sekizli kalıpla yazılır. Kendine özgü bir ezgiyle söylenir. Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. Uyak düzeni aynıdır. Sevgi, , Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler (Şiir) güzellik, ayrılık ve doğa konularını işler.

ÖNEMLİ ŞAİRLERİ
- Karacaoğlan
- Erzurumlu Emrah

Örn:
Gönül gurbet ele varma
Ya gelinir ya gelinmez
Her dilbere meyil verme
Ya sevilir ya sevilmez
Erzurumlu Emrah

3- VARSAĞI
Toroslardaki Varsak (Avşar) boyunun özel bir ezgiyle söylediği türkülerden geliştirilmiş bir nazım biçimidir. Kendine özgü bestesi vardır. Epik şiirlerdir. Sert, yiğitçe bir söyleyişi vardır. Hayattan ve talihten şikayet gibi konular da işlenir. Hecenin B'li kalıbıyla yazılır. Genellikle "bre, bre hey, hey, be hey" gibi ünlem sözcüklerine yer verilir. Kafiyelenişi koşmayla aynıdır. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır.

ÖNEMLİ ŞAİRLERİ
- Dadaloğlu
- Karacaoğlan

Örn:
Yürü bre yalan dünya
Sana konan göçer bir gün
insan bir ekin misali
Seni eken biçer bir gün.
Karacaoğlan

4- DESTAN
Aşık şirinin en uzun nazım biçimidir. Anonim destanlardan farklıdır. Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı konuya göre değişir. Kimi destanlarda yüzü geçer. Savaşlar, kahramanlıklar, ayaklanmalar, kıtlıklar, doğal afetler, salgın hastalıklar, eşkiya ve ünlü kişilerin serüvenleri, gülünç olaylar, toplumsal taşlama ve eleştiri, atasözleri, hayvanlar destanlara konu olur. Destan koşma gibi kafiyelenir: abab cccb dddb ... İlk dörtlüğün uyak düzeni: xbxb şeklinde de olabilir. Hecenin daha çok on birli kalıbıyla yazılır/söylenir. Sekizli kalıpla söylenenler de vardır. Destanların kendine özgü bir ezgisi vardır. Destanda da şair son dörtlükte mahlasını söyler.

ÖNEMLİ ŞAİRLERİ
- Seyrani
- Kayıkçı Kul Mustafa
- Aşık Ömer

Örn:
İptida Bağdatla sefer alanda,
Atladı hendeği geçti Genç Osman ,
Vuruldu sancaktar, kaptı sancağı,
iletti, bedene dikti Genç Osman. Eğerleyin kır atırnın ikisin.
Fethedeyim düşmanların hepisin.
Sabah namazında Bağdat kapısın
Allah Allah!'deyip açtı Genç Osman.

Kul Mustafa karakolda gezerken,
Gülle kurşun yağmur gibi yağarken
Yıkılası Bağdat seni döğerken,
Şehitlere serdar oldu Genç Osman.
Kayıkçı Kul Mustafa

ÂŞIK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ
Halk şiirine verilen adalardan biri de “âşık”tır. Diyar diyar gezen bu âşıklar şiirlerini belli şekillere bağlı kalarak söyler ve şiirin son dörtlüğünde kendi adını ya da mahlasını kullanır.
a) KOŞMA
Halk edebiyatı nazım biçimleri içinde en çok sevilen ve kullanılan koşmadır. Hece ölçüsünün (6+5) ya da (4+4+3) duraklı kalıbıyla yazılır. Dört dizeli bentlerden oluşur. Dörtlük sayısı en az üçtür. Genellikle 3 ile 5 arasında değişir. Dörtlük sayısı beşten artık koşmalara da rastlanır. Uyak düzeni birinci dörtlüğün dışında bütün dörtlüklerde aynıdır. Uyak düzeni genlikle şöyledir:
baba – ccca – ddda …
İlk dörtlüğün uyak düzeni xaxa ya da bbba biçiminde de olabilir.
Şair koşmanın son dörtlüğünde mahlasını söyler.
Koşmalar genellikle lirik konularda yazılır. Aşk duyguları üzüntüleri acıları sevgiliye kavuşma isteği ayrılıktan yakınma doğayla ilgili türlü duygu ve düşünceler hep koşma ile anlatılmıştır.
Aşk hasret ayrılık doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyenlere güzelleme
Kahramanlık konularını işleyenlere koçaklama
Bir kişi olay ya da durumu eleştirenlere taşlama
Ölen bir kişinin ardından söylenenlere ağıt adı verilir.
b) SEMAİ
Halk şiirinde hece ölçüsüyle ve aruz ölçüsüyle yazılan iki türlü semai vardır. Hece ölçüsüyle yazılan semailer koşma tipine benzer. Uyak düzeni aynıdır. Yalnız aralarındaki ayrım dizelerin hece sayısı bakımındandır. Semailer hecenin 8’li kalıbıyla yazılırlar. Dörtlük sayısı 3 ile 5 arasında değişir.
Semailerde daha çok sevgi doğa güzellik gibi konular işlenir. Koşmaya göre daha canlı ve kıvrak bir üslubu vardır. Semailerin de kendine özgü bir ezgisi vardır ve bu ezgiyle okunur.
c) VARSAĞI
Varsağı Güney Anadolu bölgesinde yaşayan Varsak Türkerlinin özel bir ezgiyle söyledikleri türkülerden gelişmiş bir biçimdir. Semaiyi benzer. Uyak düzeni aynıdır. Dörtlük sayısı 3 ile 5 arasında değişir. Hece ölçüsünün sekizli kalıbıyla yazılır. On bir heceli varsağılar da vardır. Semaiden daha değişik bir ezgiyle okunur.
Varsağılar yiğitçe mertçe bir üslupla söylenir. Bu da varsağı içinde “behey” “bre” “hey gidi” gibi ünlemlerle sağlanır. İçinde bu ünlemler bulunmayan varsağılar ezgilerinden anlaşılır.
Halk edebiyatında en çok varsağı söylemiş şair Karacaoğlan’dır.
d) DESTAN
4 dizeli bentlerden oluşur. Başka bir deyişle bentleri dörtlüktür. Halk şiirinde en uzun nazım biçimi destandır. Kimi destanlarda dörtlük sayısı 100’ü geçer. Destanlar genellikle hece ölçüsünün on birli kalıbıyla yazılır. Sekizli kalıbıyla yazılan destanlar da vardır. Uyak düzeni baba – ccca – ddda – eeea…
İlk dörtlüğün uyak düzeni xaxa biçiminde de olabilir.
Destanın son dörtlüğünde şair mahlasını söyler. Destanlar ezberlenmesi ve kolay hatırlanması düşüncesiyle genellikle zincirleme olarak yazılır.
Destanlar konu bakımından:
1- Savaş destanları
2- Deprem yangın salgın hastalık gibi olaylarla ilgili destanlar
3- Eşkıya ve ünlü kişilerin serüvenlerini anlatan destanlar
4- Mizahi destanlar
5- Toplumsal taşlama ya da eleştiri niteliğinde destanlar
6- Atasözleri destanları
7- Hayvan destanları
8- Yaş destanları gibi adlar alır.
Bu genel konuların dışında özel ve kişisel durum ve olayları anlatan destanlar da vardır.
Destanların da kendine özgü bir ezgisi vardır ve ezgiyle okunur.